جایگاه و رسالت دانش جغرافیا در ادبیّات نوین برنامه‏ریزی شهری و منطقه‏ای با تأکید بر ایران

ادبیّات برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای به‎گونه‎ی قابل توجّهی تغییر یافته است و لازم است رشته‌های مرتبط با آن جایگاه منطبق با این تحوّلات را مشخّص کنند. پژوهش پیش‎رو با به‎کارگیری رهیافت جغرافیا به‎عنوان علم ناحیه‌ای، شبکه‌ای از مفاهیم مرتبط را برای تشریح نقش جغرافیا در برنامه‌‌ریزی با تأکید بر ایران پیشنهاد می‌کند. این نوشتار با بهره‌گیری از منابع کتابخانه‌ای موجود و روش نظری در سه بخش اصلی شامل فلسفه و هدف دانش جغرافیا به‎عنوان علم ناحیه‌ای، نگرش‌های نوین در برنامه‌ریزی و ارتباط بین جغرافیا و برنامه‌ریزی شهری و منطقه‌ای با تأکید بر ایران، سازماندهی شد. پژوهش حاضر با این فرض که در ادبیّات برنامه‌ریزی به روش‌شناسی عملی مشارکت در برنامه‌ریزی توجّه اندکی شده است، رویکرد پژوهش در هنگام عمل را به‎عنوان یک روش کارا در کشور مورد تأکید قرار می‌دهد که در آن نقش فرایندهای یادگیری با تجربه‌های فردی و جمعی درباره‎ی ناحیه‌ای معیّن و استفاده از برنامه‌های آموزشی در هنگام عمل مورد تأکید است تا از این راه ظرفیت فردی و جمعی برای مشارکت و تولید دانش جمعی افزایش یابد. جغرافیای ناحیه‌ای با این فرض که تقلیل کره‎ی زمین به بخش‌های گاز، مایع و جامد انتزاعی است، جایگاه ویژه‎ی جغرافیا را مطالعه‎ی واقعیّت درهم‎تنیده‎ی عناصر ناهمسان می‌داند و بر این باور است، هیچ‌کس حق ندارد بدون تخصّص‎یابی در درک روابط میان عناصر ناهمسان یک ناحیه خود را جغرافی‎دان بنامد. با این سنّت، جغرافی‎دان بیش از هر رشته‎ی مرتبط با برنامه‌ریزی دارای درک جامع از روابط میان عناصر متعدّد تا بدانجا است که برای انسان ساکن در یک ناحیه اهمّیّت دارد و با افزایش درک جامع مردم از محیط و ایجاد تفاهم بر سر منافع جمعی، دارای نقش اصلی در عملی ساختن رویکرد پژوهش در هنگام عمل و برنامه‌ریزی مشارکتی از راه آموزش و یادگیری برپایه‎ی تجربه است.